Με την έννοια της οργής συναντούμε τη λέξη μένος στον Ομηρικό Ύμνο στη Δήμητρα. Ο Δίας έχει στείλει τον Ερμή στον Κάτω Κόσμο με την εντολή προς τον αδελφό του, τον Άδη, να επιστρέψει την Περσεφόνη, την οποία έχει αρπάξει πίσω στη μητέρα της, τη Δήμητρα, που βυθισμένη στον πόνο και τη θλίψη για την απώλεια του κοριτσιού της είναι και οργισμένη με τους θεούς. Ο Άδης πειθαρχεί και προτρέπει τη γυναίκα του να ανεβεί ξανά στο φως του ήλιου με τα πρώτα τούτα λόγια (στ. 360-361):
ἔρχεο Περσεφόνη παρὰ μητέρα κυανόπεπλον
ἤπιον ἐν στήθεσσι μένος καὶ θυμὸν ἔχουσα, […]
Δηλαδή, πήγαινε, Περσεφόνη, στη μητέρα σου που ’χει ντυθεί
τον μαύρο πέπλο, έχοντας μες στα στήθια σου
οργή κατευνασμένη και διάθεση, […]
Στον Όμηρο το μένος του ήρωα έχει θεϊκή καταγωγή, είναι αντρειοσύνη θεϊκής προέλευσης, και ο άνθρωπος σε κατάσταση θεϊκού μένους μπορεί να εκτελέσει το πιο δύσκολο κατόρθωμα, φθάνει στο σημείο να μαίνεται (μαίνομαι, μανία, είναι και αυτά ομόρριζα του μένους). Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η λέξη μένος είναι αρχαιότερη του 8ου αι., καθώς μαρτυρείται έμμεσα στα μυκηναϊκά κείμενα ως δεύτερο συνθετικό σε ανθρωπωνύμια, όπως ο-rι-me–ne= Ἀοριμένης (← ἄορ=ξίφος + μένος), όνομα που σημαίνει «αυτός ο οποίος έχει μένος, είναι ανδρείος με το ξίφος». Τέλος, μία άλλη έννοια του εν λόγω ουσιαστικού είναι «φρόνημα, φυσική ή ψυχική διάθεση», εξού εὐ-μενής, δυσ-μενής.
ἤπιον ἐν στήθεσσι μένος καὶ θυμὸν ἔχουσα, […]
Δηλαδή, πήγαινε, Περσεφόνη, στη μητέρα σου που ’χει ντυθεί
τον μαύρο πέπλο, έχοντας μες στα στήθια σου
οργή κατευνασμένη και διάθεση, […]
Στον Όμηρο το μένος του ήρωα έχει θεϊκή καταγωγή, είναι αντρειοσύνη θεϊκής προέλευσης, και ο άνθρωπος σε κατάσταση θεϊκού μένους μπορεί να εκτελέσει το πιο δύσκολο κατόρθωμα, φθάνει στο σημείο να μαίνεται (μαίνομαι, μανία, είναι και αυτά ομόρριζα του μένους). Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η λέξη μένος είναι αρχαιότερη του 8ου αι., καθώς μαρτυρείται έμμεσα στα μυκηναϊκά κείμενα ως δεύτερο συνθετικό σε ανθρωπωνύμια, όπως ο-rι-me–ne= Ἀοριμένης (← ἄορ=ξίφος + μένος), όνομα που σημαίνει «αυτός ο οποίος έχει μένος, είναι ανδρείος με το ξίφος». Τέλος, μία άλλη έννοια του εν λόγω ουσιαστικού είναι «φρόνημα, φυσική ή ψυχική διάθεση», εξού εὐ-μενής, δυσ-μενής.
«Πνέω μένεα», λοιπόν, σήμαινε ξεφυσώ τόλμη, πνέω μαχητική ορμή με οργή, είμαι αντρειωμένος.
Ας μεταφερθούμε λοιπόν στη ραψωδία Λ της Ιλιάδας, όπου περιγράφονται σκηνές σφοδρότατης μάχης μεταξύ των Αχαιών και των Τρώων. Κάποια στιγμή, μέσα από τον αχό του πολέμου, ο ποιητής μάς δίνει την εικόνα του ΄Εκτορα που πάνω από το άρμα του θέριζε παλικάρια ― η συνέχεια στο πρωτότυπο (στ. 504-509):
οὐδ’ ἄν πω χάζοντο κελεύθου δῖοι Ἀχαιοί,
εἰ μὴ Ἀλέξανδρος, Ἑλένης πόσις ἠϋκόμοιο,
παῦσεν ἀριστεύοντα Μαχάονα, ποιμένα λαῶν,
ἰῷ τριγλώχινι βαλὼν κατὰ δεξιὸν ὦμον.
τῷ ῥα περίδεισαν μένεα πνείοντες Ἀχαιοί,
μη πώς μιν πολέμοιο μετακλινθέντος ἕλοιεν.
Σε μετάφραση
Αλλά ούτε και έτσι οι Αχαιοί οι θεϊκοί πίσω θα κάναν
από το δρόμο που ’χαν πάρει,
αν ο Αλέξανδρος (1), ο άντρας της καλλίκομης Ελένης,
δεν σταματούσε τον Μαχάονα (2), τον αρχηγό πολεμιστών
που πρώτευε στη μάχη, χτυπώντας τον στον δεξιό τον ώμο του
με βέλος που ’χε τρεις ακίδες.
Και τότε φοβηθήκανε οι αντρειωμένοι Αχαιοί
μήπως, εάν γυρίσει η μάχη, (οι Τρώες) τον σκοτώσουν.
Ας μεταφερθούμε λοιπόν στη ραψωδία Λ της Ιλιάδας, όπου περιγράφονται σκηνές σφοδρότατης μάχης μεταξύ των Αχαιών και των Τρώων. Κάποια στιγμή, μέσα από τον αχό του πολέμου, ο ποιητής μάς δίνει την εικόνα του ΄Εκτορα που πάνω από το άρμα του θέριζε παλικάρια ― η συνέχεια στο πρωτότυπο (στ. 504-509):
οὐδ’ ἄν πω χάζοντο κελεύθου δῖοι Ἀχαιοί,
εἰ μὴ Ἀλέξανδρος, Ἑλένης πόσις ἠϋκόμοιο,
παῦσεν ἀριστεύοντα Μαχάονα, ποιμένα λαῶν,
ἰῷ τριγλώχινι βαλὼν κατὰ δεξιὸν ὦμον.
τῷ ῥα περίδεισαν μένεα πνείοντες Ἀχαιοί,
μη πώς μιν πολέμοιο μετακλινθέντος ἕλοιεν.
Σε μετάφραση
Αλλά ούτε και έτσι οι Αχαιοί οι θεϊκοί πίσω θα κάναν
από το δρόμο που ’χαν πάρει,
αν ο Αλέξανδρος (1), ο άντρας της καλλίκομης Ελένης,
δεν σταματούσε τον Μαχάονα (2), τον αρχηγό πολεμιστών
που πρώτευε στη μάχη, χτυπώντας τον στον δεξιό τον ώμο του
με βέλος που ’χε τρεις ακίδες.
Και τότε φοβηθήκανε οι αντρειωμένοι Αχαιοί
μήπως, εάν γυρίσει η μάχη, (οι Τρώες) τον σκοτώσουν.
(1) Αλέξανδρος ήταν το δεύτερο όνομα του Πάρη. Πριν τον φέρει στον κόσμο η μητέρα του, η Εκάβη, είδε όνειρο ότι γέννησε δαυλό που έκαψε την Τροία. Μόλις το έμαθε ο πατέρας του, ο Πρίαμος, με την ερμηνεία πως το παιδί που θα γεννιόταν θα κατέστρεφε την Τροία, διέταξε έναν βοσκό του να εγκαταλείψει το νεογέννητο στο βουνό Ίδη. Ο βοσκός όμως το πήρε στο σπίτι του, το ονόμασε Πάρη και το ανάθρεψε με τα δικά του παιδιά. Μεγαλώνοντας, επειδή ως βοσκός έδιωχνε τους ληστές προστατεύοντας τα κοπάδια, ονομάστηκε Αλέξανδρος (← ἀλέξω= αποτρέπω, υπερασπίζω + ἀνήρ. Ομόρριζα του ἀλέξω: ἔπ-αλξις, προμαχώνας από τον οποίο απομακρύνει κανείς τον εχθρό· ἀλεξί-κακος, αυτός που απομακρύνει το κακό· αλεξί-πτωτο· αλεξι-κέραυνο· αλεξί-σφαιρο· κ. ά).
0 comments
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλώ, τα σχόλιά σας να μην περιέχουν βωμολοχίες, να μην είναι γραμμένα σε greeklish και με κεφαλαία γράμματα και να μην περιέχουν οποιοδήποτε διαφημιστικό περιεχόμενο. Σε διαφορετική περίπτωση δε θα δημοσιεύονται. Για οποιαδήποτε απορία ανατρέξτε στους όρους χρήσης του ιστολογίου.